Ναός της Ίσιδος

Από τα πιο ενδιαφέροντα μνημεία της αρχαίας Ερέτριας είναι το Ισείον, ναός αφιερωμένος στην Ίσιδα και σε άλλες αιγυπτιακές θεότητες. Βρίσκεται στο νότιο τομέα της πόλης, πίσω από το μικρό λιμάνι για να συνδέει το τέμενος με διάφορους εμπόρους, που είχαν συμφέροντα στην Ερέτρια. Ο ναός πρέπει να κατασκευάσθηκε τον 4ο αι. π.Χ. και πλαισιωνόταν από διάφορα άλλα κτίσματα και βοηθητικούς χώρους. Η εισαγωγή της λατρείας της Ίσιδας και των αιγυπτιακών θεοτήτων στον ελληνικό χώρο έγινε κατά την ελληνιστική περίοδο (από Έλληνες έμπορους που ήρθαν από την Αίγυπτο, μετά την ενοποίηση των περιοχών από το Μέγα Αλέξανδρο). Η λατρεία τους στην Ερέτρια έχει διαπιστωθεί και επιγραφικά. Ο ναός της Ίσιδας αρχικά ήταν απλός, προσανατολισμένος προς τα ανατολικά, με πρόδομο δίστυλο με αναπαραστάσεις. Μέσα στο εσωτερικό του υπήρχε ένα λατρευτικό άγαλμα της θεάς, το οποίο ήταν από πηλό και μπροστά από το ναό υπήρχε ο βωμός. Ο ναός ανοικοδομήθηκε μετά το 198 π.Χ., όταν η πόλη καταστράφηκε από τους Ρωμαίους. Τότε απέκτησε μεγαλύτερο και καλύτερα θεμελιωμένο εξωτερικό πρόδομο και πλαισιώθηκε από στοές ανοιχτές. Βόρεια του ναού υπήρχαν άλλα δεκαπέντε, συνολικά, κτίσματα και βοηθητικοί χώροι, που χαρακτηρίστηκαν από τους ανασκαφείς ως χώροι καθαρμού. Ανάμεσά τους υπήρχε αυλή και ανδρώνας, ενώ η μία αίθουσα του συγκροτήματος διέθετε εντυπωσιακό ψηφιδωτό δάπεδο, διακοσμημένο με ρόμβους. Το τέμενος της Ίσιδας και των άλλων αιγυπτιακών θεοτήτων ανασκάφηκε το 1917 από τον Ι. Παπαδάκη. Τα τελευταία χρόνια η Αρχαιολογική Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού πραγματοποίησε νέες ανασκαφές στην περιοχή του ναού, οι οποίες έφεραν στο φως ακόμη ένα συγκρότημα με αυλές και δωμάτια, σχετιζόμενο άμεσα με το ιερό.